Panorama Beethoven
Dit programma werd speciaal voor het 30-jarig jubileum (2020) van het Hexagon Ensemble samengesteld en grotendeels gearrangeerd door componist Micha Hamel. En wie Micha kent weet dat hij altijd in is voor nieuwe ideeën en garant staat voor verrassingen. Dus ook Panorama Beethoven is een programma vol verrassingen! Bekijk de video waarin het ensemble vooruit- en terugkijkt.
250ste verjaardag Beethoven
Het Hexagon Ensemble werkte eerder met Micha samen in de Holland Festival productie ‘De Rode Kimono’. Natuurlijk laat Hexagon de 250ste verjaardag van Ludwig van Beethoven niet ongemerkt voorbijgaan, ook al was die eigenlijk in 2020.
Geboren in Bonn, in zijn jeugd wonderpianist geweest, spoedde hij zich toen hij tweeëntwintig was naar het centrum van de westerse muziek: Wenen. Aldaar groeide hij uit tot het gekwelde genie dat de elegante maar brave muziek van zijn voorgangers ontsteeg door composities vol hevige emoties en spannende muzikale experimenten aan het notenpapier toe te vertrouwen. Een enorme variëteit aan ideeën, kleuren en vormen kenmerkt zijn enorme oeuvre.
Nieuwe stijperiode dankzij Beethoven
Het blijft tot op de dag van vandaag ontzagwekkend dat hij in zijn eentje een geheel nieuwe stijlperiode inluidde: de Romantiek. In dit programma presenteert Hexagon dan ook een aantal van de vele gezichten van Beethoven. Lyrische hartenkreten, de viering van de heilige natuur, heerlijke melodieën, flitsende blazersmuziek, romantische pianoklanken – een breed palet aan uitdrukkingen kenmerkt zijn rijke voorstellingsvermogen.
Beethovens werken wordt aangevuld met muziek van bewonderaar Schubert, leerling Reicha en navolger Strauss. Bekijk het uitgebreide programma.
We starten om 20.15 uur, de deuren openen om 19.30 uur. Er zijn nog kaarten!
Programma
Ludwig van Beethoven (1770-1827), uit Symfonie no. 6 in F op. 68: deel 1, Allegro ma non troppo (arr. Micha Hamel)
Ludwig van Beethoven, Ich liebe dich, WoO 124 (arr. Micha Hamel)
Ludwig van Beethoven, Kwintet in Es voor hobo, klarinet, fagot, hoorn en piano op. 16
Pauze
Anton Reicha (1770-1836), uit Twee Andantes en een Adagio: Adagio
Franz Schubert (1797-1828),
Uit Rosamunde D.797, Entr’acte no. 3 (Arr. Christiaan Boers)
Uit Rosamunde, D.797, nr. 9, Ballet nr. 2, Andantino (Arr. Hans Eijsackers)
Ludwig van Beethoven, Bagatelle in a, WoO 59 ‘Für Elise’ (arr. Micha Hamel)
Johann Strauss jr. (1825-1899), Wiener Blut op. 354 (arr. Micha Hamel)
Wie was de Elise voor wie Beethoven Für Elise componeerde?
Het is nog steeds een mysterie… lees verder.
Zo kenden we Beethoven nog niet!
Symfonie no. 6 in F op. 68: deel 1, Allegro ma non troppo
De zesde symfonie van Beethoven, de Pastorale, beleefde haar première op dezelfde avond als de vijfde, 22 december 1808, in het Theater an der Wien te Wenen. Het werk werd aangekondigd onder de titel Erinnerung an das Landleben. Geen misverstand: het was de componist niet te doen om een muzikale illustratie van een dagje op het land ten beste te geven, maar, zoals hij het zelf uitdrukte, ‘mehr Ausdruck der Emfindung als Malerei’, meer en uitdrukking van gevoelens dan schildering.
Het eerste van de vijf delen waaruit de symfonie is opgebouwd heeft als titel Erwachen heiterer Empfindungen bei der Ankunft auf dem Lande. Hier wordt dus het prettige gevoel verklankt dat iemand heeft die het stadse gewoel ontsnapt is voor een kort verblijf op het platteland. De violen beginnen een melodietje dat een beetje op geneurie van een tevreden reiziger lijkt. Ook het tweede thema, ingezet door de celli, roept het beeld op van een zeer tevreden iemand. En zo heeft het hele deel een zorgeloze en opgewekte stemming. Zo kenden we Beethoven nog niet! En in de bewerking van Micha Hamel mag het hele ensemble meedoen.
Anton Reicha (1770-1836), uit Twee Andantes en een Adagio: Adagio
Anton Reicha had aanvankelijk niet veel succes als componist. Hoewel hij al vanaf zijn vijftiende zijn brood verdiende in de muziek – onder meer in het orkest van de Keulse keurvorst in Bonn, waar toentertijd ook Beethoven speelde – duurde het tot ongeveer 1800 voor men het belang van zijn composities inzag. Daarna ging het ook stukken beter. Vooral zijn tientallen blaaskwintetten vonden bijval.
Zijn Andantes en adagio voor het blaaskwintet, waarbij de hobo door de althobo is vervangen, dateren uit de jaren 1817-1819.
Les van Joseph Haydn
Ich liebe dich, WoO 124 (arr. Micha Hamel)
In 1792 ging Beethoven voor de tweede keer naar Wenen om lessen in compositie bij Joseph Haydn te volgen. Hoewel Haydn zeker doorzag wat en wie er in Beethoven stak – een reus, maar wel eigengereid – waren de lessen niet het succes waar beiden op gehoopt hadden. Bovendien volgde Beethoven stiekem ook les in het schrijven voor zangstemmen bij Antonio Salieri, die destijds Mozart als zijn grote concurrent had ervaren. Een van de producten van die periode bij Salieri is het lied Ich liebe dich, op teksten van Karl Friedrich Wilhelm Herrosee uit 1795. Pas in 1803 werd het uitgegeven, samen met een ander lied, Ecco quel fiero istante, maar zonder opusnummer.
Franz Schubert, uit Rosamunde, D.797, nr. 9, Ballet nr. 2, Andantino
Rosamunde, Fürstin von Zypern, is een toneelstuk van Helmina von Chézy, dat alleen is blijven voortbestaan omdat Beethovens bewonderaar en ongeveer net zo begaafde collega componist Schubert er in 1823 de toneelmuziek voor heeft geschreven. De meeste delen ervan zijn geschreven voor een symfonieorkest, maar deze bewerking is voor fluit-hobo-klarinet-fagot-hoorn-piano.
Rosamunde D.797, Entr’acte no. 3
De derde entr’acte uit Schubert Rosamunde is één van de bekendste stukjes er uit. Schubert gebruikte het als thema voor zijn variatiereeks in Bes op. 142 nr. 3 (D.935), en een thema dat er nauw aan verwant is in zijn strijkkwartet in a D. 804.
Overeenkomsten met kwintet van Mozart
Kwintet in Es voor hobo, klarinet, fagot, hoorn en piano op. 16
Tijdens de enige tournee die Beethoven als concertpianist maakt, in 1796, componeerde hij dit driedelige kwintet. Hij droeg het op aan de Prins Von Schwarzenberg, die deze opdracht in dank aanvaardde. Zowel wat betreft de bezetting als ook wat betreft de toonsoort, de structuur en de sfeer heeft het veel weg van Mozarts kwintet KV 452. Het is op bepaalde punten bijna een pianoconcert met een klein blaasorkestje. Geen wonder, Beethoven had net hiervoor zijn eerste pianoconcert het licht doen zien. Toch krijgt elke blazer ruimschoots de gelegenheid eigensolo’s te spelen.
Gecomponeerd op 15-jarige leeftijd!
Uit Trio in G WoO 37, Andante con variazioni
In Beethovens nalatenschap werd een compleet driedelig trio voor fluit, fagot en piano gevonden. Onderzoek leidde er toe het te dateren rond 1785/86, dus toen Beethoven vijftien jaar oud was. Hij zou het hebben geschreven voor graaf Friedrich von Westerholt, een enthousiaste amateur-fagottist. Beethoven kende hem omdat hij pianoles gaf aan zijn dochter Anna Maria. Het is een fris en jeugdig stuk, qua sfeer verwant aan Mozart, maar met allerlei typisch Beethoveniaanse trekjes. Het laatste deel is een variatiereeks op een eenvoudig mee te zingen thema. De variatievorm is altijd Beethovens specialiteit geweest, en dat bleek al vroeg!.
Wie was toch die Elise?
Bagatelle in a, WoO 59 ‘Für Elise’ (arr. Micha Hamel)
Er doen nog al wat verhalen de ronde over de vraag wie toch de Elise was aan wie Beethoven dit stukje opdroeg. Was het toch ene Therese (Malfatti), en was Beethovens slechte handschrift debet aan de vergissing voor wat betreft de naam? Of was het Elisabeth de Robiano, of de zangers Elisabeth Röckel die later trouwde met de componist Hummel? Of was het gewoon de zoveelste pianostudente waarop Beethoven heimelijk verliefd was?
We zullen het nooit weten, maar wel weten we dat dit stukje uit 1810, in 1865 door de uitgever Nohl gevonden bij de familie Von Gleichenstein de wereld heeft veroverd. Wie niet het thema van het slotkoor uit de negende symfonie kent, of het begin van de vijfde, kent in elk geval wel Für Elise van Beethoven!
Johann Strauss jr. (1825-1899), Wiener Blut op. 354
Jaren lang wilde de Wiener Philharmoniker niets weten van de walsen, marsen en polka’s van de familie Strauss. Dit soort muziek werd standaard te licht bevonden. Maar op 22 april 1873 was het zover: Johann Strauss jr. dirigeerde het toen al wereldberoemde orkest met een van zijn eigen werken op de lessenaars. Het was Wiener Blut, een wals gecomponeerd voor het huwelijk van een dochter van de keizer met een Beierse prins. En dan kan zelfs de Wiener Philharmoniker deze muziek niet meer weigeren.
