Met het programma ‘Love Actually’ toont Calefax de liefde in haar vele gedaanten, verklankt door de meest uiteenlopende componisten. Lees meer over deze componisten en deze stukken.
Zo rijkgeschakeerd als de liefde is, zo wordt ze ook geportretteerd in muziek. Bachs afscheidsmuziek voor het smartelijke scheiden van zijn geliefde broer, Debussy’s liefde voor zijn latere vrouw Emma Bardac, gesublimeerd in een ode aan het eiland Jersey waar ze samen tijd doorbrachten, Janáčeks muzikale verhaal Kreutzersonate, over een crime passionnel. Willem Jeths schreef voor dit programma een nieuw stuk Ishq.
De passie van de Spanjaard Enrique Granados klinkt niet alleen door in zijn muziek: hij kwam te overlijden bij een poging om zijn eigen vrouw van de verdrinkingsdood te redden. Luister alvast naar dit stuk.
Er zijn nog kaarten, reserveer voor zaterdag 23 oktober!
Programma
Johann Sebastian Bach (1685-1750)
Capriccio in Bes, BWV 992 ‘Capriccio sopra la lontananza del fratello dilettissimo’ / Op het vertrek van zijn geliefdste broer
- Arioso, zijn vrienden verzamelen zich om hem te overreden niet te vertrekken
- Fuga: ze schetsen de gevaren die hem ten deel kunnen vallen
- Adagiosissimo: het verdriet van de vrienden
- Daar hij niet overtuigd kan worden nemen ze afscheid
- Allegro poco, Aria van de postiljon
- Imitatie-fuga van de hoorn van de postiljon
Enrique Granados (1867-1916)
uit Goyescas: nr. 4, ‘Quejas ò la maja y el ruiseñor’
Leoš Janáček (1854-1928)
Strijkkwartet nr. 1 ‘Kreutzersonate’ (1923)
- Adagio – Con moto
- Con moto
- Con moto – Vivo – Andante
- Con moto – (Adagio) – Più mosso
Willem Jeths (1959)
Ishq
Gabriel Fauré (1845-1924)
Dolly Suite op. 56 (1893-1896)
- Berceuse. Allegretto moderato
- Mi-a-ou. Allegro vivo
- Le jardin de Dolly. Andantino
- Kitty-valse. Tempo di valse
- Tendresse. Andante
- Le pas espagnol. Allegro
Claude Debussy (1862-1918)
L’Isle joyeuse
Capriccio heeft een bijzondere plaats in de werken van Bach
In de omvangrijke catalogus van de werken van Bach neemt dit stuk, vermoedelijk van vóór 1704, een bijzondere plaats in. Omstreeks deze tijd gaf een voorganger van Bach in zijn latere functie aan de Thomaskirche in Leipzig, Johann Kuhnau, zijn zes Biblische Sonaten uit. Daarin wordt van een aantal Bijbelverhalen scène na scène muzikaal naverteld, bijvoorbeeld hoe bijvoorbeeld David de reus Goliath versloeg. Het is niet uitgesloten dat Bach daar zo van onder de indruk was, dat hij in dit capriccio een zeer geslaagde poging heeft gedaan een dergelijk stuk te schrijven, waarin stemmingswisselingen beter mogelijk zijn dan in de vastomlijnde vormen.
Van wie neemt Bach afscheid?
In het algemeen wordt aangenomen dat het een klavierstuk betreft geschreven voor zijn broer Johann Jakob, die naar het Zweedse leger vertrok om daar als hoboïst te dienen. Het zou echter ook kunnen gaan om een goede vriend en studiegenoot van de jonge Bach, Georg Erdmann, die hij als ‘broeder’ betitelt. Zelfs wordt niet uitgesloten dat het Johanns Sebastian zelf is die vertrekt, en wel van Ohrdruf naar Lüneburg. Hoe dan ook, het gaat om het afscheid van mensen op wie Bach zeer gesteld was.
Hij vindt het jammer dat er afscheid genomen moet worden, probeert het vertrek uit te stellen of zelfs te verhinderen, is bezorgd over wat er onderweg allemaal gebeuren kan, maar de wetenschap dat er niets meer aan te doen is leidt er toch toe dat de betrokkene vrolijk wordt uitgezwaaid. Een fuga – hoe kan het ook anders bij Bach – besluit het werk van zes in elkaar overlopende delen.
Granados: ‘de Spaanse Grieg’
De Spaanse componist Granados heeft een eigen stijl ontwikkeld. Als men hem ‘de Spaanse Grieg’ noemt, geeft dat aan dat hij heel actief was in het componeren van in omvang bescheiden stukken, gerelateerd aan de Spaanse volksmuziek. Ook werd hij ‘de Spaanse Chopin’ genoemd, en dat zegt wel een en ander over de kwaliteit van zijn pianospel. In zijn Goyescas uit 1911 doet hij er nog een schepje bovenop door een serie van zes muziekstukken te schrijven met als thema schilderijen van Franciso de Goya (1746-1828), één van Spanjes grootste schilders. Het vierde van deze stukken is de klacht van het meisje en de nachtegaal. Het thema kan dan niet anders zijn dan liefde. Is het meisje bedrogen door haar minnaar? Kan ze tegen niemand anders dan een nachtegaal vertellen wat ze voor hem voelt? We zullen het niet weten. Dat is mooi: alles wat je zelf bedenkt is dan goed!
Janáček, vaak somber van toon
Janáček, na Dvořák en Smetana de bekendste Tsjechische componist, mag je gerust een laatbloeier noemen. Zijn composities, bescheiden in aantal, werden pas toen hij al op middelbare leeftijd was naar waarde geschat. Ze hebben in het algemeen een wat sombere toon. Dat wordt toegeschreven aan zijn slechte huwelijk met Zdeňka Schultzová, waarvan de kwaliteit door het overlijden van hun beide kinderen nog verder achteruit ging.
Toen hij op 62-jarige leeftijd een relatie begon met de veel jongere (en gehuwde) Kamila Stösslová ervoer hij weer nieuw élan, en werden zijn composities weer wat optimistischer van toon.
Referentie aan Tolstoj
Dat kan niet gezegd worden van Janáčeks eerste strijkkwartet. In de ondertitel refereert hij aan een novelle van Lev Tolstoj, waarin de hoofdpersoon zijn vrouw vermoordt vanwege een door hem veronderstelde ongeoorloofde relatie met een huisvriend.
De novelle – en dus ook dit strijkkwartet – ontleent zijn titel aan de sonate voor piano en viool in A op. 47 van Beethoven, het stuk dat de vrouw en haar minnaar aan het instuderen zijn. In een brief aan Kamila schreef Janáček dat hij zich bij het componeren de arme vrouw voorstelde. Háár emoties en psychische conflicten wilde hij weergeven. Die vond hij interessanter dan die van de bedrogen echtgenoot.
Jeths, eerste Componist des Vaderlands
Jeths begon zijn muzikale carrière in zijn jeugd met pianoles en lessen muziektheorie op de Amersfoortse Muziekschool bij Paul Seelig. Hij studeerde aanvankelijk schoolmuziek aan het Sweelinck Conservatorium in Amsterdam, van 1980 tot 1982. Hij ging daarna verder met compositie aan het Utrechts Conservatorium bij Hans Kox en Tristan Keuris. Hij studeerde af bij Tristan Keuris in 1988. Naast zijn compositiestudie studeerde hij muziekwetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Tijdens het seizoen 2004-2005 was hij composer-in-residence bij Het Gelders Orkest en het Brabants Orkest en tijdens het seizoen 2006-2007 bij het Orkest van het Oosten. In 2000 was er een driedaags Willem Jeths Festival in Rotterdam. Op 28 november 2014 werd hij door auteursrechtenorganisatie Buma uitgeroepen tot de eerste Componist des Vaderlands.
Het verzoek voor dit programma van Calefax een stuk te schrijven aanvaardde hij met graagte: ‘Het thema liefde en dood ligt mij zeer.’
Fauré, gaf muzikale verjaardagscadeaus
Fauré schreef voor de verjaardagen van de dochter van zijn vriendin Emma Bardac, de kleine Régina-Hélène Bardac (1892–1985), in de familiekring Dolly genoemd, in de loop der jaren zes korte stukjes. Ze werden uitgegeven als een suite voor piano vierhandig. Later zijn de stukjes talloze malen voor allerlei bezettingen gearrangeerd. De eerste bewerking was die voor orkest, van Henri Rabaud. Later volgden er nog heel wat, waaronder één door en voor Calefax.
De Berceuse is een bewerking van een vroeg stuk van de componist. In 1864 had hij het al geschreven: Le Chanson dans le Jardin, een liedje in de tuin. Na de bewerking voor Dolly’s eerste verjaardag werd het een Berceuse, een wiegeliedje.
Waar gaat Mi-a-ou- over?
Toen Dolly net begon te praten, bijna twee jaar oud, noemde ze haar oudere broertje Raoul zo ongeveer Miaou. De uitgever zette er streepjes tussen, waardoor men ten onrechte veelal denkt dat het over een kat gaat.
Le jardin de Dolly is geschreven voor nieuwjaarsdag 1895. De kenners horen een citaat uit Fauré’s eerste vioolsonate van twintig jaar daarvoor.
Ook de Kitty-wals gaat niet over een poesje, maar over een hondje, dat Ketty heette. Weer die uitgever: die maakte er Kitty van.
In de Tendresse, tederheid, zitten meeste voor Fauré karakteristieke elementen verstopt. Chromatiek, en onverwachte harmonische wendingen.
De suite sluit af met een mooi stukje Spaanse klankschildering. Fauré beschouwde het ook als een eerbetoon aan Emanuel Chabrier (1841-1894), de componist van España.
Verblijf op Jersey inspiratiebron voor Debussy
In 1904 bracht Debussy enige tijd door op Jersey, met zijn geliefde Emma Bardac (inderdaad…). Naar aanleiding van de mooie tijd die zij daar genoten besloot hij een pianostuk te schrijven, niet zozeer over Jersey, maar wel over een in de galante tijd veel bezongen ‘eiland van vreugde’.
Het werd L’Isle jouyeuse, een prachtig stuk, bescheiden van omvang, maar vol melodische en harmonische verrassingen, zoals het gebruik van een hele-toons toonladder in combinatie met de Lydische kerktoonaard. Ook dit stuk werd later georkestreerd, en bewerkt voor allerlei samenstellingen van instrumenten.