Ongelooflijke muziek
Het dagblad ‘Trouw’ beschrijft in 2020 Bachs ‘Sonates en partita’s’ als vervaarlijke Himalya-toppen. Liza Ferschtman gaat de beklimming aan omdat ze vindt dat niets aan deze ongelooflijke muziek kan tippen.
Is Bach een genie? Overtreft hij Haydn en Mozart? Lees de boeiende informatie over deze componist, geschreven door onze collega Kees Jansen.
Al word ik honderd, dan nog zal deze muziek geheimen voor me hebben.
Tijdens de coronacrisis in Nederland bracht Liza Fersctman vanaf augustus 2020 een serie solosonates en -partita’s van Bach in kerkgebouwen, te beginnen in de Oude Kerk van Soest. Bekijk een opname van een lunchbreakconcert in De Doelen.
Ook daarvóór hield zij zich met deze werken bezig: in 2010 verscheen een cd met een aantal Bach-sonates en –partita’s, gecombineerd met solosonates van Ysaÿe, die zeer gunstig werd beoordeeld.
En in Jisp heeft ze het publiek een aantal jaren gelden ook verrast met de andere drie werken uit deze unieke reeks van zes. Zaterdag 22 oktober is Liza weer te gast bij ons. Een unieke kans om van heel dichtbij te genieten van het spel van deze violiste.
Programma
Johann Sebastian Bach (1685-1750)
Partita nr. 1 in b, BWV 1002
– Allemande
– Double I
– Corrente
– Double – Presto
– Saraande
– Double
– Tempo di borea
– Double
Sonate nr. 1 in g, BWV 1001
– Adagio
– Fuga (Allegro)
– Siciliana
– Presto
Pauze
Sonate nr. 3 in C, BWV 1005
– Adagio
– Fuga
– Largo
– Allegro assai
Bach en zijn ‘ Sonates en partitia’s’
Bach was niet de eerste die buiten het gebruikelijke studiemateriaal om muziek voor een onbegeleide viool schreef. Componisten als Biber, Pisendel, en Walther gingen hem voor. Ook was hij niet de laatste. Ysaÿe en Bartók schreven ook voortreffelijke werken voor vioolsolo. Wel was Bach degene die het genre tot onwaarschijnlijke hoogten heeft gebracht.
Genie
Het is voor een componist lastig genoeg de aandacht van de luisteraar vast te houden bij uitvoeringen door één viool, in de basis een eenstemmig melodie-instrument. Als dat je lukt ben je al geslaagd. Als je er dan ook nog een spirituele lading aan weet te geven en bij wijze van spreken alle uithoeken van de menselijke ziel er mee verkent ben je echt een genie. En dat was Bach.
Bach overtreft Haydn en Mozart
Voeg daarbij dat dit alles gecombineerd gaat met een architectonisch gevoel voor vorm, waardoor de individuele partita’s en sonates in lengte de meeste symfonieën van Haydn en Mozart overtreffen.
Musicologen hebben zich het hoofd er over gebroken voor wie Bach deze stukken gecomponeerd kan hebben. Verschillende namen worden genoemd: musici uit Dresden zoals Pisendel of Volumier, de concertmeester Spiess uit Köthen, maar misschien schreef hij ze wel voor eigen gebruik. Bach moet niet alleen een geweldige toetsenist geweest zijn, maar hij had ook een reputatie als violist hoog te houden.
Een experiment?
Hoe dan ook, ze kunnen ook een soort experiment van Bach geweest zijn: kan je complete muziek schrijven voor één instrument met vier snaren? Van de sonates in a BWV 1003 en in C BWV 1005, van de fuga uit de sonate in g BWV 1001, en van de partita in E BWV 1006 zijn ook bewerkingen van Bachs hand voor klavier bekend. Het lijkt er op of Bach de werken eerst voor klavier heeft geschreven, om vervolgens te bekijken hoeveel hij weg moest en kon laten om ze voor de viool in te richten.
Technisch een enorme uitdaging
De technische uitdagingen van deze werken zijn enorm, nog groter dan bijvoorbeeld die van Das Wohltemperierte Clavier, al was het maar omdat de klavierspeler zich niet om de intonatie hoeft te bekommeren. Daarbij moeten we wel vaststellen dat de viool in Bachs tijd darmsnaren had, en ook een andere strijkstok. Zelfs de bovenkant van de kam was iets platter. Daardoor was het meer dan op de moderne viool mogelijk de in deze werken veel voorkomende dubbelgrepen te spelen zonder dat de toon al te scherp werd. Vooral in de fuga’s van de sonates is dat natuurlijk belangrijk, maar Bach schrijft ook voor het overige geen eenstemmige stukken; steeds weer legt hij de harmonische patronen bloot door de violist een akkoord over drie of vier snaren te laten pakken. Daardoor was het voor latere componisten een ‘eitje’ om pianotranscripties van deze muziek te maken. Onder meer Brahms en Rachmaninov hebben zich daaraan gewaagd.
Zes afwisselende werken
In deze serie van zes werken wisselt Bach de partita’s en sonates af. De oneven nummers zijn sonates, met een regelmatige vorm: langzaam – snel – langzaam – snel. De eerste twee delen zijn ook op te vatten als een preludium en een fuga. Het derde deel geeft enige ontspanning, en de finale is, net als een deel uit een suite, tweedelig. De partita’s zijn de facto suites, en als zodanig iets vrijer in de vormgeving
Internationaal bekend
Ferschtman treedt op in vele landen in Europa en in de Verenigde Staten. Concerten in de Grote Zaal van het Amsterdamse Koninklijk Concertgebouw ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van de Zondagochtendconcerten en een solo-optreden tijdens een openluchtconcert voor 20.000 toehoorders werden uitgezonden op televisie.
Het repertoire van Ferschtman is uitzonderlijk breed. Het omvat alle muziek die er toe doet van Bach tot hedendaags, met als hoogtepunten de complete sonates van Beethoven, maar ook bijvoorbeeld de vioolconcerten van Julius Röntgen.
Ferschtman was van 2007 tot 2021 artistiek directeur van het Delft Chamber Music Festival in Museum Het Prinsenhof in Delft.
Wie is Liza?
Liza Ferschtman (Hilversum, 1979) is de dochter van bekende Russische musici: haar vader is de cellist Dmitri Ferschtman en haar moeder de pianiste Mila Baslawskaja. Toen ze vijf jaar oud was, kreeg ze haar eerste vioollessen van Philip Hirschhorn. Tijdens haar middelbareschoolperiode studeerde Ferschtman aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag bij Qui van Woerdekom. In die periode kon ze ook de eerste prijs van de Iordens viooldagen in ontvangst nemen, de eerste van haar toegekende onderscheidingen in een reeks, zowel in Nederland als elders. Daarna studeerde ze in Amsterdam bij Herman Krebbers. Ze sloot haar studie af bij Ida Kavafian in Philadelphia en bij David Takeno in Londen.
Zaterdag 22 oktober
Liza was eerder te gast bij de Concerten bij Kaarslicht in Jisp en speelde toen drie delen van Bachs’ Sonates en partitia’s’. Zaterdag 22 oktober staan de andere delen op het programma. Er zijn kaarten!
