De adem uit de hemel
De Aankondiging werd al vroeg beschouwd als één van de meest fascinerende mysteries van het christelijke geloof. Het verhaal, beschreven in het evangelie van Lucas, vertelt hoe de engel Gabriël aan de Maagd Maria aankondigt dat ze zwanger zal worden door de afflatus superi flamini, de adem uit de hemel.
Centraal in dit programma staat de Missa Ecce ancilla Domini van Guillaume Dufay. Deze mis is gebaseerd op een hymne over het mysterie van de Aankondiging en wordt vervlochten met gregoriaans en anonieme motetten uit de kostbare collectie van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap in ’s Hertogenbosch.
Missa Ecce ancilla Domini
De tekst van deze bijzondere mis is de gebruikelijke mistekst (Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Agnus Dei), maar daar zitten tussendoor teksten gevlochten uit Lukas 1, uit het verhaal van de engel Gabriël, die Maria vertelt dat ze zwanger zal worden door de Heilige Geest, van Jezus, Gods Zoon, en de woorden van Elisabeth, wanneer Maria, net zwanger, bij haar op bezoek komt.
Lees Latijnse teksten de vertaling!
Bossche koorboeken
De Illustre Lieve Vrouwe Broederschap in ‘s Hertogenbosch is in het bezit van een collectie puntgave koorboeken uit de periode 1450-1600, waarvan negen met wonderschone meerstemmige (polyfone) muziek. Samen belichamen ze de ongekende culturele bloeiperiode van het hertogdom Brabant, ook wel de Brabantse Gouden Eeuw genoemd.
De boeken zijn vervaardigd in opdracht van de Broederschap en bevatten werk van gerenommeerde componisten uit die tijd, zoals Jean Mouton en Pierre de la Rue. Ze zijn door de broederschap volop gebruikt voor de liturgie, maar de muziek inmiddels al eeuwen verstomd. Cappella Pratensis heeft de Bossche Koorboeken uitgepakt. In een megaproject van vijf jaren worden jaarlijks één of twee boeken ontsloten voor publiek, in beeld en in klank. Deze avond brengt de Cappella een aantal stukken uit deze schat aan muziek ten gehore.
Kom in de kerstsfeer
De vijf zangers, een selectie, van het vocale ensemble Cappella Prantensis staan, zoals in de Renaissance gebruikelijk, rond een centrale muziekstandaard. Hoe ‘kerst’ wil je het hebben?
De sfeer in de kerk is altijd bijzonder tijdens deze speciale kerstconcerten. De kaarsen die branden in de kroonluchters, de kerstversiering en het publiek dat zich verheugt op het concert.
Er zijn nog kaarten voor het concert op zaterdag 17 december.
Programma
Missa Ecce ancilla Domini
Guillaume Dufay (1397?–1474)
Bossche koorboeken
o.a. Jean Mouton en Pierre de la Rue
Lees de vertalingen van een aantal liederen en lees meer over Guillaume Dufay.
Brabantse componist, zijn levensloop
Guillaume Dufay (uit te spreken als: Dufà-ie) (1397?–1474) was een Brabantse componist uit de Bourgondische Nederlanden. Hij wordt als een van de grootste componisten van de 15e eeuw beschouwd in de Vlaamse Polyfonie waarvan hij een van de eerste beroemde vertegenwoordigers is.
Dufay werd waarschijnlijk in de buurt van Beersel nabij Brussel geboren. Met zijn moeder verhuisde hij op jonge leeftijd naar Kamerijk in Frans-Henegouwen, waar hij ging wonen bij een verwant van zijn moeder, een kanunnik van het domkapittel van de kathedraal van Kamerijk. Van 1409 tot 1412 was hij koorknaap in het koor van deze kerk.
Reislustige jongeman
Hij maakte al jong reizen. Hij moet tijdens het Concilie van Konstanz –waarbij de vroege voorloper van de Kerkhervorming Johannes Hus werd veroordeeld en de brandstapel op moest – of via de Engelse regent van Frankrijk in contact gekomen zijn met de de Engelse stijl van met name de componist John Dunstable. Van 1418 tot 1420 was hij subdiaken van de kathedraal van Kamerijk.
Beroemdste componist van zijn tijd
In 1420 vertrok hij naar Italië waar hij Rimini en Pesaro bezocht. Uit zijn werken blijkt bekendheid met componisten die daar werkten. Na enige tijd keerde hij terug naar Vlaanderen, maar in 1424 vertrekt hij opnieuw, nu naar Bologna. In 1428 wordt hij tot priester gewijd en trad hij toe tot de pauselijke cappella. Hij zingt daarin tot 1434, toen hij kapelmeester werd voor de hertog van Savoye. Tussen 1440 en 1450 werkte Dufay weer in Kamerijk. In de jaren 1450-1458 was hij echter opnieuw in Italië, waar hij onder andere in Turijn en Chambéry werkte. Bij zijn definitieve terugkeer naar Kamerijk was Dufay inmiddels uitgegroeid tot de beroemdste componist van zijn tijd. Componisten als Johannes Ockeghem lieten zich door zijn werken inspireren.
Gregoriaans als uitgangstpunt
In verschillende van zijn missen gebruikte Dufay als eerste de melodie van een wereldlijk lied als cantus firmus. De missen heten dan ook naar zo’n lied. In andere missen gebruikte Dufay gregoriaanse gezangen als uitgangspunt, zoals in de mis die vanavond ten gehore gebracht wordt: Ecce ancilla domini.
Kyrie
Kyrie eleison – Heer, ontferm U
Christe, eleison – Christus, ontferm U
Kyrie eleison – Heer, ontferm U
Gloria
Gloria in excelsis Deo
Eer aan God in den hoge
et in terra pax hominibus bonae voluntatis
en vrede op aarde aan de mensen van goede wil
Laudamus Te. Benedicimus Te.
Wij loven U. Wij prijzen en zegenen U
Adoramus Te. Glorificamus Te – Wij aanbidden U. Wij verheerlijken U
Gratias agimus Tibi propter magnam gloriam tuam – dank voor uw grote heerlijkheid.
Domine Deus Rex caelestis, Deus Pater omnipotens. – Heer God, hemelse Koning, God almachtige Vader;
Domine Fili unigenite, Iesu Christe. – Heer, eniggeboren Zoon, Jezus Christus
Domine Deus Agnus Dei, Filius Patris – Heer God, Lam Gods, Zoon van de Vader
Qui tollis peccata mundi, miserere nobis – Gij die wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons
Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram – Gij die wegneemt de zonden der wereld, aanvaard ons gebed
Qui sedes ad dexteram Patris, miserere nobis – Gij die zit aan de rechterhand van de Vader, ontferm U over ons
Quoniam Tu solus Sanctus. Tu solus Dominus – Want Gij alleen zijt de Heilige. Gij alleen de Heer
Tu solus altissimus, Iesu Christe. – Gij alleen de Allerhoogste: Jezus Christus
Cum Sancto Spiritu in gloria Dei Patris. – Met de Heilige Geest in de heerlijkheid van God de Vader
Amen
Credo - Geloofsbelijdenis van Necia (325)
Credo in unum Deum,
Patrem omnipotentem, factorem caeli et terrae,
visibilium omnium et invisibilium
Ik geloof in één God, de almachtige Vader, Schepper van de hemel en de aarde, van alle zienlijke en onzienlijke dingen.
Et in unum Dominum, Iesum Christum,
Filium Dei unigenitum,
et ex Patre natum ante omnia saecula
En in één Here, Jezus Christus, de eniggeboren Zoon van God, geboren uit de Vader vóór alle eeuwen
Deum de Deo, Lumen de Lumine,
Deum verum de Deo vero,
genitum non factum, consubstantialem Patri;
per quem omnia facta sunt
God uit God, Licht uit Licht, waarachtig God uit waarachtig God, geboren, niet gemaakt, van hetzelfde wezen met de Vader door Wie alle dingen gemaakt zijn,
Qui propter nos homines et propter nostram salutem
descendit de caelis.
Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine,
et homo factus est.
Die om ons mensen en om onze zaligheid is nedergekomen uit de hemel, en vlees is geworden door de Heilige Geest uit de Maagd Maria, en een mens geworden is.
Crucifixus etiam pro nobis, sub Pontio Pilato passus et sepultus est,
et resurrexit tertia die, secundum Scripturas,
et ascendit in caelum,
sedet ad dexteram Patris.
Ook voor ons gekruisigd is, onder Pontius Pilatus geleden heeft, en begraven is, en op de derde dag opgestaan is naar de Schriften, en opgevaren is naar de hemel, zit aan de rechterhand van de Vader
Et iterum venturus est cum gloria, iudicare vivos et mortuos,
cuius regni non erit finis
En zal wederkomen met heerlijkheid om te oordelen de levenden en de doden, Wiens rijk geen einde zal hebben
Et in Spiritum Sanctum, Dominum et vivificantem,
qui ex Patre Filioque procedit.
Qui cum Patre et Filio simul adoratur et conglorificatur:
qui locutus est per prophetas.
En in de Heilige Geest, die Heer is en levend maakt, die van de Vader en de Zoon uitgaat, Dei samen met de Vader en de Zoon aangebeden en verheerlijkt wordt, Die gesproken heeft door de profeten
Et (in) unam, sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam
En één heilige algemene en apostolische Kerk
Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum.
Et exspecto resurrectionem mortuorum,
et vitam venturi saeculi.
Ik belijd één doop tot vergeving van de zonden, en verwacht de opstanding van de doden en het leven in de toekomende eeuw.
Amen
Sanctus
Sanctus, Sanctus, Sanctus,
Dóminus Deus Sabaoth;
Pleni sunt cæli et terra gloria tua
Heilig, heilig, heilig de Heer,
de God der hemelse machten.
Vol zijn hemel en aarde van uw heerlijkheid.
Hosanna in excelsis.
Benedictus, qui venit in nómine Dómini.
Hosanna in excelsis.
Hosanna in den hoge.
Gezegend Hij die komt in de Naam des Heren.
Hosanna in den hoge.
Agnus Dei
Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis! Dona nobis pacem!
Lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt, ontferm U over ons! Geef ons vrede!
En deze tekst zit er door geweven:
Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundam verbum tuum
Zie de dienares van de Heer. Lat met mij geschieden overeenkomstig uw woord (Lukas 1: 38)
Beata es Maria, quae credidisti, perficientur in te quae dicta sunt tibi a Domino
Zalig is Maria, die geloofd heeft, want wat haar van de kant van de Heer gezegd is zal volbracht worden (Lukas 1: 45)
Cappella Pratensis
Het vocale ensemble Cappella Pratensis specialiseert zich in de polyfone meesterwerken uit de 15e en 16e eeuw, in het bijzonder uit de Lage Landen. Staand rond een centrale muziekstandaard of projectiescherm zingt het ensemble uit facsimile-uitgaven van originele koorboeken, dus rechtstreeks uit de bron. Concerten worden grondig voorbereid en wetenschappelijk onderbouwd. Daarbij werkt Cappella Pratensis nauw samen met de Alamire Foundation, Internationaal centrum voor de studie van Muziek in de Lage Landen (Universiteit van Leuven).
Stratton Bull, Tim Braithwaite – superius
Korneel Van Neste – contratenor
Peter de Laurentiis – tenor
Marc Busnel – bassus
Artistieke leiding: Stratton Bull
