Zij werd tweehonderd jaar geleden geboren: Clara Schumann. De reden voor de Van Swieten Society om een programma te wijden aan deze multi-getalenteerde vrouw; wonderkind, concertpianiste, echtgenote en steun en toeverlaat van Robert Schumann, uitgeefster van Roberts composities, kostwinner van een gezin met zeven kinderen, voornaamste promotor van het werk van Johannes Brahms, pianodocente.
Clara was een van de leidende musici in het negentiende-eeuwse Duitse muziekleven.
Wonderkind
Clara had muzikale ouders, haar moeder Mariana speelde piano en zong. Haar vader, Friedrich Wieck, werd een succesvolle pianodocent. Hij onderrichtte ook zijn eigen kinderen en vooral bij zijn dochters Marie en Clara leidde dit tot succes. Clara gaf – aangemoedigd door haar vader – als jong meisje al concerten en gold als wonderkind. Zij zou daadwerkelijk een grote carrière als concertpianiste tegemoet gaan. Clara componeerde ook. Veel werken voor piano, pianotrio, liederen, werken voor koor en enkele concerten.
Lees hieronder meer over haar leven en de fascinatie van de Van Swieten Society. Zij treden op 21 december bij ons op.
De geniale weduwe
Clara Wieck past in het rijtje wonderkinderen met Mozart, Mendelssohn en Liszt: op haar achtste concerteerde ze al in heel Europa en op haar tiende verschenen haar eerste werken in druk. Haar strenge vader Friedrich Wieck was zowel haar als Robert Schumanns leraar.
Hun door Friedrich verboden relatie vanaf Clara’s 16e (Robert mijmerde nog jaren later over hun eerste kus) katalyseerde hun muzikale leven. Roberts Liederen voor Clara behoren tot zijn mooiste werken en Clara’s composities ontstegen onder Roberts invloed het alledaagse.
Na Roberts aftakeling en vroegtijdige dood werd Clara de beroemdste pianiste van haar generatie. Clara heeft Robert maar liefst 40 jaar overleefd en in die 40 jaar was zij razend actief als musicus, zorgde zij voor de uitgave van ongepubliceerde werken van Robert, bekommerde zij zich om haar kinderen en zette zij zich in voor Johannes Brahms. Brahms op zijn beurt stond Clara bij en was haar en de kinderen toegewijd, hij was peetoom van Felix Schumann. Het moet gezegd dat Clara zich liet helpen door weldoeners en door haar oudste dochters. Maar dan nog, zij werkte geëmancipeerd en gedreven. Ze werd door onder anderen Brahms geëerd en bewonderd om haar pianistiek, haar prachtige composities en haar innerlijke kracht.
Succesvolle concertpianiste
Het is fascinerend om te zien hoe succesvol zij als concertpianiste is geweest. In diverse Europese steden kreeg zij laaiend enthousiaste recensies naar aanleiding van haar virtuoze spel. Zij is daardoor in dat opzicht te vergelijken met Liszt en Chopin. Zij promootte tijdens haar vele concerten het werk van haar man Robert maar ook van vrienden als Felix Mendelssohn, Johannes Brahms en Frédéric Chopin.’
Onzekere componiste
Als componiste was zij veel minder zelfverzekerd. Vandaar dat zij geen eigen composities uitvoerde tijdens haar vele concerten. Tegenwoordig wordt haar werk graag gehoord, maar ze verdient het heus vaker geprogrammeerd te worden. Haar klavierkwaliteiten zie je terug in de mooie pianopartijen. De behandeling van de gedichten van Rückert, Heine en Rollet in haar liederen is soepel. De souplesse overheerst überhaupt waardoor haar virtuositeit meesterlijk wordt ingezet in haar composities.
Een geniale bezoeker
Op 30 september 1853 klopte de toen 20-jarige Johannes Brahms (1833-1897) aan bij het Düsseldorfse huis van zijn grote idool, Robert Schumann, toen 43 jaar oud. Brahms was een vriend en leeftijdsgenoot van de grote violist Joseph Joachim (1831-1907), die sinds enige tijd tot de vriendenkring van Robert en Clara Schumann behoorde. Het was Joachim die Brahms aanspoorde om Schumann te bezoeken. Deze ontmoeting zou een wederzijdse inspiratie zonder weerga tot gevolg hebben. Schumann was onmiddellijk diep onder de indruk van Brahms als componist en pianist en schreef een week later, op 9 oktober, zijn visionaire artikel “Neue Bahnen”, waarin hij een lans brak voor de nieuwe stijl van Brahms. Het bezoek van Brahms viel samen met, en was wellicht mede aanzet tot de laatste creatieve periode uit Schumanns leven, kort voor zijn definitieve mentale instorting. Brahms was voor altijd onder de indruk van Schumanns werken, en niet te vergeten van Schumanns echtgenote Clara, met wie hij tot op de dag van haar dood een intense vriendschap zou blijven onderhouden.
Beide Schumanns, Brahms en Joachim
In 1853 schreven zowel de beide Schumanns als Brahms verschillende werken die de opwinding en inspiratie van de ontmoeting tot uitdrukking brachten.
Clara schreef haar Romanzen voor viool en piano: “Er is niets te vergelijken met de bevrediging die het geeft om een stuk te componeren en het daarna te horen”. Clara en Joachim werden goede vrienden – Joachim was haar tot grote steun tijdens de jaren van Roberts ziekte – en maakten regelmatig kamermuziek. Ze speelden deze Romanzen vaak, onder andere voor de muziekliefhebber en amateurcomponist Koning Georg V van Hannover, die volgens Joachim “compleet extatisch” was na het horen van deze stukken.
Invloed van Robert Schuman
De invloed van Robert Schumann is duidelijk hoorbaar en ook in de opzet van de stukken waarneembaar; wellicht stonden zijn Romanzen voor hobo en piano, op. 94, of de Märschenbilder op 113 voor altviool en piano model. Ongetwijfeld hebben Clara en Joachim ook samen Joachim’s eerste Romance uit 1855 voor het eerst tot klinken gebracht.
Robert schreef in 1853 onder andere zijn vioolfantasie en vioolconcert voor Joachim, alsmede de Romanzen voor Cello en Piano (die helaas verloren zijn gegaan). Brahms begon in dit jaar, onder invloed van de succesvolle pianotrio’s van Robert en Clara (haar enige pianotrio op. 17) aan zijn eerste Pianotrio.
Soirée bij Clara Schumann thuis
De liedkunst was ten tijde van Clara’s concerten veelal een praktijk in huiskamers en salons, zoals dat lange tijd het geval was geweest. Mensen ontmoetten elkaar, legden een kaartje, lazen elkaar voor en luisterden naar muziek. Zanglustigen zongen een lied en begeleiden zichzelf daarbij. Na Mozart en Beethoven was het vooral Franz Schubert die de liedkunst tot een hoger niveau bracht. Luister naar twee fragmenten van een uitvoering van de Swieten Society.
Zaterdag 21 december brengt de Van Swieten Society deze huiselijke sfeer in de Jisper Kerk. Er zijn nog kaarten, reserveer!
Tekst: Francine van der Heijden.
